Genel Bilgiler ve Jaipur Rasathanesi
Timur Semerkant’ında Sultan Ulug Bey ve astronomları tarafından büyük bir titizlikle yürütülen astronomi ve matematiksel coğrafya çalışmaları, Babür’ün 932/526 yılında Moğol İmparatorluğu’nu kurması sonucu siyasi güçle birlikte Hindistan’a kaymıştı. Orada 18. yüzyılın başlarına kadar ortaya çıkan astronomik gözlem araçları ve yer çizelgeleri, Semerkant astronomlarının çalışmalarının ileriye taşınması olarak anlaşılabilir
16. yüzyılın ortalarından itibaren Hindistan’da sürdürülen çalışmalar, Hindu bilgin ve devlet adamı Jai Sing Savāʾī (1686-1743)’nin yoğun ve heyecan verici gayretleriyle son noktasına ulaşmıştır. Büyük kompleksten oluşan Semerkant Rasathanesi’nin ününden etkilenerek Delhi, Jaipur, Benares, Ujain (Ujjain) ve Madura kentlerinde olağanüstü boyutlu aletlerle donatılmış büyük rasathaneler inşa ettirmiştir. Bu rasathaneler 1722-1739 yılları arasında kurulmuş- tur. İlk rasathane, Delhi’de kurulan Jantar Mantar (Yantra Mantra’dan bozulmuş) adlı rasathanedir
G.R. Kaye’in2 ve W.A. Blanpied’in3 mükemmel çalışmaları, bundan kısa bir zaman önce bizim için çekilen fotoğraflar, her iki rasathanenin modellerini enstitümüz atölyesinde inşa edebilmemize imkan sağlamıştır.
En Önemli Aletler:
Samrāṭ Yantra, Hindistan rasathanelerinde bulunan aletlerin en büyüğü olan bu alet, yaklaşık 27,50 metre (90 ayak) yüksekliğinde ve 44,80 metre (147 ayak) uzunluğundadır. Bu bir ekinoksal güneş saatidir ve meridyen yönünde düzenlenmiş dik açılı bir gnomondan (gölge düşüren) oluşmaktadır, herbiri 17,50 metre (49 ayak ve 10 inç) yarıçapındaki iki kadrana bağlıdır. Genel yapı itibariyle Delhi Rasathanesi’nin aletine benzemektedir, ama iyileştirilmiş bir yapısı ve daha büyük bir skalası vardır. Her iki duvarın altı- na, yer yüzeyinden alçak bir sekstant inşa edilmiştir. Bu sekstantların gerçekten işlevsel olup olmadıkları kuşkuludur. Delhi Rasathanesi’nde sadece bu yerde bir sekstant vardır
Rāśīvalaya Yantra, «Ekliptik Aleti», 12 güneş saatinden oluşmaktadır, bunlardan her biri bir burç için belirlenmiştir.
Jai Prakāś dilimli iki iç bükey yarım küreden oluş- maktadır. Bu kürelerin iç yüzeylerinde yükseklik ve azimut daireleri bulunmaktadır. Yükselme (ṭulūʿ) ve alçalmalar (zevāl) işaretlenmiştir. Küreler üzerine, gölgeleri Güneş’in yüksekliğini belirlemeye yarayan çapraz teller gerilmiştir. Delhi Rasathanesi’nde bu amaca yönelik sadece bir yarım küre vardır.
Kapāla, çapı 3,45 metre (111/ 3 ayak) olan iki yarım küreden oluşmaktadır. Bir kürenin kenarı ufuk dairesini, diğer kürenin kenarı ise en uzun günü göstermeye mahsus daireyi temsil etmektedir. İlk kürenin iç yüzeyi meridyen çizgilerini, diğerinin yüzeyi ise yükselişleri (ṭulūʿ) bulundurmaktadır. Bu araç Delhi Rasathanesi’nde bulunmamaktadır.
Rām Yantra, dik izdüşümlü silindir biçimindeki usturlaba tekabül etmektedir. Üstü açık olan bu aletin ortasında bir direk bulunmaktadır. İç yüzeyler yükseklik ve azimut gözlemi yapmaya yönelik tanjant skalaları taşımaktadır. Bu tarz iki büyük alet Delhi Rasathanesi’nde, daha küçük dört tanesi ise Jaipur’da bulunmaktadır. G.R. Kaye, dört aletin üçünün daha sonradan tamamlayıcı olarak inşa edildiği görüşündedir. O, bu yüzden, onlardan sadece bir tanesini kuşbakışı krokisine almıştır
Digamśa Yantra, azimutları bulmaya yarayan bir alettir. Benzer aletler Ujjain ve Benares rasathanelerinde bulunmaktadır. Delhi’de ise yoktur.
Dakshiṇovṛitti Yantra, İstanbul Rasathanesi’nden (İstanbul Rasathanesi Aletleri no II) bildiğimiz, bir duvar üzerinde bulunan çifte kadrandır. Jaipur kadranlarının her birisi yaklaşık 6 metre (20 ayak) yarıçapındadır.
Narivalaya Yantra, yaklaşık 3 metre (10 ayak) yarıçapında silindir bir duvar, güneş saati işlevine sahiptir.
Unnatāṁśa Yantra, yaklaşık 5,35 metre (17 1/ 2 ayak) çapında dereceli bir pirinç halka. Dikey bir eksen çevresinde dönebilecek şekilde tesis edilmiştir. (Üst sağda daha küçük bir Samrāṭ Yantra görülmektedir).
0
