fuat
Rıdvan es-Saatî’nin Su Saati
«Saatçi» Riḍvān, babası Muḥammed b. ʿAlī (ö. 618/1231) tarafından inşa edilmiş ve ölümünün ardından büyük ölçüde harap olan su saatini yeniden imal etmiş ve parçalarıyla birlikte saatler kitabında ayrıntılı bir biçimde tarif etmişter. Bildiğimiz kadarıyla bu kitabın iki yazması günümüze ulaşmıştır, birisi İstanbul Köprülü Koleksiyonu 949, […]
0 Read More
Su Çarkıyla Hareket Eden Pompa Tesisatı
Koşum hayvanları vasıtasıyla hareket eden döner dolaplar bağlamında el-Cezerī (600/1200 civarı), çark yardımıyla ırmaktan 20 arşın (yaklaşık 11 metre) kadar yüksekliğe su kaldıran bir düzeneği tarif etmektedir. Bu düzenek, Taḳiyyeddīn tarafından da hidrolik aletler arasında sunulmaktadır. Tesis, bir ırmağın doğal akıntısından faydalanmaktadır. Akıntıda bulunan su çarkı, […]
0 Read More
Şiddetli Rüzgarda Sönmeyen Lamba
3./9. yüzyılın ortalarında Benū Mūsā (Muḥammed, Aḥmed ve el-Ḥasan b. Mūsā b. Şākir), Kitāb el-Ḥiyel isimli kitaplarında şiddetli rüzgarda bile sönmeyen bir lamba tarif etmişlerdir. Modelimiz, Benū Mūsā’nın tariflerine, verdikleri resme ve E. Wiedemann ve D. Hill’in yorumlarına dayanarak oluşturulmuştur. İçinde lambanın bulunduğu yarım silindir, bir […]
0 Read MoreSıcak ve Soğuk Suyu Nöbetleşe Veren Otomat
Mūsā b. Şākir’in 3./9. yüzyılın ikinci yarısında Bağdat’da matematikçi, astronom ve fizikçiler olarak faaliyette bulunan Muḥammed, Aḥmed ve el-Ḥasan isimli üç oğlu, mekanik düzenekler hakkındaki kitaplarında, su akışını iki farklı kaynaktan veya reservuardan sağlayan ve iki nakil hattının her birinden belirli fasılalarda dönüşümlü olarak sıcak veya […]
0 Read More
Paralaks Cetveli
Tycho Brahe tarafından instrumentum parallaticum sive regularum olarak nitelendirilen alet, Ptoleme’nin órganon parallaktión adlı aletinin geliştirilmiş bir versiyonudur. Bu araç ahşaptan imal edilmiştir. Nişangâh bacağı 1.7 metrelik bir uzunluğa sahiptir ve iki nişangâh taşımaktadır. Ptoleme modelinden farklı olarak alt bacak ufka kadar ölçüm yapılabilecek uzunluktadır. Bu […]
0 Read Moreİbn-i Sînâ’nın Tesviye Aracı
Yıldız yüksekliklerini belirlemeye yarayan ve bacakları yaklaşık 3,5 metre uzunlukta olan bir gözlem aletinin tarifi sırasında İbn Sînâ (ö. 428/1037) bir tesviye aracını tanıtmaktadır. Yuvarlak bir küvet, suyun yüksekliği tam olarak küvetin kenarıyla örtüşene kadar su ile doldurulur. Su bulanık veya renklendirilmiş olmalıdır. Tesviye […]
0 Read More
Katipli Mum Saati
el-Cezerī (600/1200 civarı) kitabında değişik noktalarda yetersiz gördüğü ve kendi yapımıyla değiştirdiği Yūsuf el-Asṭurlābī isimli birisi tara- fından imal edilmiş bir mum saati tarif etmekte- dir. Bu saatin işleyişine ilişkin şunları söylemekte: «Bu, şu şekilde işlemektedir: Mum, güneşin batışı ile mahfazaya oturtulur ve 15 […]
0 Read MoreGemi Değirmeni
«Mūsā’nın üç oğlu» (Benū Mūsā) 3./9. yüzyılın ortalarında yazılmış «kendiliğinden çalan nefesli alet» hakkındaki risalelerinde, bir gemi değirmenden (ʿaraba) bahsetmektedirler. Coğrafyacı İbn Ḥavḳal 4./10. yüzyılda Dicle’de Musul civarında «benzerlerinin dünyada nadiren görülebileceği» gemi değirmenlerinin (Arap. çoğ. ʿUrūb) mevcut olduğunu bildirmektedir. Bunlar ahşaptan ve demirden inşa edilmişlerdi, […]
0 Read More
el-Melik el-Eşref’in Yüzer Pusulası
Astronomi, tıp ve jenealoji ile uğraşmış olan (bkz. II, 105) Yemen Sultanı el-Melik el-Eşref (690/1291 civarında yazmıştır) tarafından bize bir pusula tarifi içeren risale ulaşmıştır. Risālet eṭ-Ṭāse olarak adlandırılmış bu eserde el-Eşref, oldukça yüksek bir gelişim basamağını gösteren bir yüzer pusula tarif etmektedir. Manyetik iğne su […]
0 Read More
Ekinkosal Çember
Daha önce Ptoleme’nin söz konusu ettiği bu alet, Güneş’in burçlar dairesinde gündönümü noktalarına girişini belirlemeye yarıyordu. Mü’eyyededîn el-‘Urdî’nin bildiği geliştirilmiş versiyonuyla (halkat el-istivâʾ) sunduğu bu alet, taksimatlı dikey bir meridyen halkasından ve ekvator halkası olarak adlandırılan ve buna dikey açıyla oturtulan sabit bir çemberden oluşmaktaydı. Şöyle […]
0 Read More